Çocuklar için Psikolojik Değerlendirme Testleri
Uzmanlar danışanlarının yaşadıkları sorunları saptamak ve analiz etmek amacıyla belli alanlarda psikolojik değerlendirme testleri uygulamaktadır. Bunlar gelişim, kişilik, zeka, dikkat ve algı, duygusal-sosyal özellikler gibi konularda ölçme ve değerlendirme yapmayı sağlayan ve psikiyatrik tanının konulmasına destek olan kişilik testleri, zeka testleri, projektif testler ve nöropsikolojik testlerdir. Risk altındaki bireyleri erken dönemde tespit etmek ve geç kalınmadan doğru tedavi veya eğitim programına yönlendirmek büyük önem taşımaktadır.
Çocuk ve ergenler ile çalışmalarımızda etkin bir şekilde kullandığımız testlerden bazıları şunlardır:
Denver 2 Gelişimsel Tarama Testi:
0-6 yaş arası bebek ve çocuklara gelişimsel sorunlarını saptamak amacıyla uygulanmakta ve belli işlevlerdeki becerilerini yaş düzeyinin normlarıyla karşılaştırmaktadır. Bu yaş grubundaki çocuklara belli aralıklarla en az 4 defa uygulanması önerilmektedir. Gelişimsel gecikme belirtileri fiziksel olarak fark edilemeyecek olan sağlıklı görünümdeki çocukların gelişimsel sorunları genellikle ancak ilkokulda yeterli performans gösteremediklerinde anlaşılmaktadır. Bu da gereken tedavinin gecikmesine ve çok daha uzun sürmesine yol açmaktadır. Bu nedenle erken gelişim yıllarında bu testin uygulanması doğru zamanda doğru müdahalenin gerçekleştirilmesi için oldukça önemlidir. Bunun yanı sıra gelişimsel bozukluğa dair şüphe bulunan durumları objektif olarak değerlendirmede ve gelişimsel açıdan risk altındaki çocukları takip etmede etkin olarak kullanılmaktadır.
Uygulama 15 dakika kadar sürmektedir. Test toplam 134 maddeden oluşmaktadır ancak her çocuğa kronolojik yaş dilimine göre 15-20 madde uygulanmaktadır. 4 farklı gelişimsel alanı incelemektedir:
- Kişisel-Sosyal Gelişim: İletişim kurma, ihtiyaçlarını karşılayabilme.
- İnce Motor-Uyumsal Gelişim: El-göz koordinasyonu, cisimleri kullanabilme, problem çözme.
- Dil Gelişimi: İşitme, duyduklarını anlama, dili kavrama.
- Kaba Motor Gelişimi: Oturma, yürüme ve genel hareket yeteneği.
Denver 2 Gelişimsel Tarama Testi 1990 yılında, 1967’deki ilk versiyonu yeniden gözden geçirilerek geliştirilmiştir. Türkiye standardizasyonu ise 2009 yılında güncellenmiştir. Bu testi ancak Gelişimsel Çocuk Nörolojisi Derneği tarafından gerçekleştirilen eğitim ve süpervizyon programını başarıyla tamamlayan uzmanlar uygulayabilmektedir.
Frostig Gelişimsel Görsel Algı Testi:
4 yaş ile 7 yaş 11 ay aralığındaki çocuklara görsel algıyı ölçmek üzere uygulanan bir nöropsikolojik değerlendirme testidir. Görsel algı; görsel uyaranları tanıma, ayırt etme ve yorumlama becerilerini kapsamaktadır. Görsel algılamada güçlük yaşayan çocukların hangi alanlarda güçlük yaşadıklarını ve bunların şiddetini belirleyerek uygulanması gereken en etkin bireysel eğitim programını düzenlemek için faydalı ve gereklidir. Testin uygulama süresi 30 ile 45 dk arasında değişmektedir. Görsel algılamanın 5 farklı alanını incelemektedir:
- El-göz koordinasyonu
- Şekil-zemin ayrımı
- Şekil sabitliğinin algılanması
- Mekan ile konumun algılanması
- Mekan ilişkilerinin algılanması
Çocukların bu alanlarda gösterdikleri performanslar, anaokulundaki ve ilkokuldaki akademik performanslarıyla yakından ilişkilidir. Özellikle okuma-yazma sürecinde yaşanabilecek zorlukları ön görebildiğinden dolayı ilkokula geçişinde tereddüt edilen çocuklara okul olgunluğu testlerine ek olarak uygulanması yararlı olmaktadır. Ayrıca sonuçları olası bir beyin hasarı veya öğrenme güçlüğüne dair ipuçları
- Bender Gestalt Görsel Motor Algı Testi
5 yaş 6 ay ile 10 yaş 11 ay arasındaki çocuklara uygulanabilen bir nöropsikolojik değerlendirme testidir. Görsel uyaranın algılanmasını, algılanan uyaranın motor işlemlerle ifade edilebilmesini ve el-göz koordinasyonunu ölçmektedir. Testte 9 farklı şekil sırayla uzman tarafından gösterilerek çocuktan bu şekilleri kağıda kopya etmesi istenmektedir. Çizdikleri şekillerin belli özellikleri, kağıdı kullanma biçimleri, o esnadaki tutum ve davranışlarını birçok farklı değerlendirmeye olanak sağlamaktadır. Bunların hem beyin hasarı, zihinsel gerilik, otizm ve şizofreni şüphesi gibi nöropsikolojik hem de kaygı, utangaçlık, içe kapanıklık, dürtüsellik ve saldırganlık gibi duygusal göstergeleri bulunmaktadır. Ayrıca çocukların bilişsel düzeyine ve okul başarısına dair bilgi vermektedir.
Metropolitan Okul Olgunluğu Testi
İlkokula geçiş sürecinde en yaygın olarak kullanılan okul olgunluğu testidir. 5 yaş 6 ay ile 6 yaş aralığındaki çocukların ilkokula hazırlık, verilen yönergeyi anlama ve uygulama yeterliliğini ölçmektedir. Çocukların 1. sınıfta karşılaşacakları yönergeleri ve konuları anlamaya hazırlıklı olmalarını sağlayacak özelliklerini değerlendirmektedir.
Çocuklara bireysel olarak uygulanmaktadır. Testin uygulama süresi ortalama 24 dakikadır ancak çocukların dikkat ve algı seviyelerine göre farklılık gösterebilmektedir. Toplam 6 alt test ve 100 maddeden oluşmaktadır. Her alt test farklı bir alanı ölçmektedir:
- Kelime Anlama: Dili anlama ve kavrama.
- Cümleler: Cümleleri anlama ve kavrama.
- Genel Bilgi: Kelime dağarcığı.
- Eşleştirme: Görsel algılama ve benzerlikleri tanıma.
- Sayılar: Sayı dilini ve sembollerini bilme, sayma ve basit problemlerde sayıları kullanma.
- Kopya Etme: Görsel algılama, el-göz koordinasyonu ve ince motor becerileri.
Toplam puan genel okul olgunluğu düzeyini, sadece ilk 4 alt testten alınan toplam puan ise okuma olgunluğu düzeyini göstermektedir.
Okula Hazırlık Değerlendirme Testi (OKHT)
İlkokula başlayacak olan veya anaokulunun son yılındaki çocuklara uygulanan bir okul olgunluğu testidir. Çocukların ilkokulun getirdiği kurallara ve öğrenmeye hazır olup olmadığını fizyolojik, çevresel ve zihinsel faktörleri göz önünde bulundurarak değerlendirmektedir. Genellikle anaokulundaki akademik beklentileri karşılamakta zorlanan, ilkokula başlamasında tereddüt edilen veya gelişim süreçlerinde gecikme yaşandığından şüphe edilen çocuklara uygulanmaktadır.
7 alt test ve 90 maddeden oluşmaktadır. Alt testler belli temel bilgi ve becerileri ölçmektedir:
- Sayı Kavramı
- Form Ayırt Etme
- Renk Kavramı
- Sembol Eşleme
- İfade Edici Kelime Bilgisi
- İşitsel Kelime Bilgisi
- Genel / Edinilmiş Bilgi
CAT Çocuklar İçin Algı Testi
3-10 yaş arası çocuklara uygulanan projektif bir testtir. Standart uyarıcıları nasıl algıladıklarına bağlı olarak çocuklar arasındaki kişilik farklılıklarını ortaya koymakta ve kişilik özelliklerini araştırmaktadır. Testte üzerlerinde belli resimler olan 10 adet kart çocuklara sırayla gösterilmekte ve çocuklardan bu resimlerde gördükleriyle ilgili birer hikaye anlatmaları istenmektedir. Resimlerdeki figürlerde özellikle insanlar yerine hayvanlar kullanılmıştır böylelikle çocuklar olumsuz duygularını kişiselleştirmeden daha açıkça ve rahatça anlatabilmektedir. Nitekim bu resimler çocuklara direkt olarak sorulduğunda genellikle yanıt vermekten kaçınacakları konuları işlemekte ve çocukların savunma mekanizmalarını ortaya koymaktadır. Bu resimler ile ilgili oluşturdukları hikayeler ve verdikleri tepkiler; çocukların ebeveynleri ve kardeşleriyle ilişkilerine, korkularına, kaygılarına, saldırganlık dürtülerine, duygusal ve sosyal ihtiyaçlarına dair bilgi vermektedir. Ayrıca çocukların kronolojik yaşlarıyla duygusal olgunluk düzeylerinin paralel olup olmadığını da incelemektedir.
Louisa Duss Psikanalitik Hikayeler Testi
Çocukların kişilik komplekslerini saptamak üzere uygulanan psikanalitik yaklaşımla hazırlanmış projektif bir testtir. Test, yarım bırakılmış ve uzman tarafından sırayla okunarak çocuktan tamamlaması istenen 10 adet hikayeden oluşmaktadır. Dinlediği hikayeyi anlayabilecek ve bu hikayeyle ilgili sorulara anlamlı yanıt verebilecek düzeyde dil gelişimi olan her çocuğa uygulanabilir. Bu testte kullanılacak hikayeler düzenlenirken çocukların kendilerini rahatlıkla ana kahramanın yerine koyabileceği konular seçilmiştir. Çocukların belli bir süre odaklandıkları, manidar ve sembolik yanıtlar verdikleri, veya tamamen yanıt vermekten kaçındıkları konular kendilerinde hangi kişilik komplekslerinin var olduğunu göstermektedir. Ayrıca yaşadıkları duygusal sorunlara, korkularına, kaygılarına ve aile içi ilişkilerine ışık tutmaktadır.
Bir İnsan Çiz ve Bir Aile Çiz Testi
Koppitz İnsan Çizim Testi, 5-12 yaş arası çocukların duygusal olgunluk ve duygu durumlarını değerlendirmek amacıyla uygulanmaktadır. Çocuklara verilen yönerge istedikleri şekilde bir insan çizmeleridir. Çocukların duygusal olgunluk yaşlarıyla kronolojik yaşlarının paralel olup olmadığını ve hangi duygusal sorunları yaşadıklarını saptamaktadır. Ayrıca genel bilişsel düzeylerine dair bilgi vermektedir.
Karen Machover’ın Bir İnsan Çiz Testi yönergelerinin farkı, çocuklara çizdikleri insan ile ilgili yöneltilen belli sorulardır. Çocukların bu sorulara verdiği yanıtlar kendi kişilik özelliklerine, kendilerine dair algılarına, duygusal ve sosyal deneyimlerine dair anlamlı ipuçları taşımaktadır.
Bir Aile Çiz testinde ise çocukların bir aile çizmesi ve aile bireylerinin ne yapıyor olduklarını açıklamaları istenmektedir. Bunlara göre çocukların aile içinde kendilerini ve diğer aile bireylerini nasıl algıladıkları, aile bireyleri ile ilişkilerinin niteliği ve aile içindeki iletişim dinamikleri değerlendirilmektedir.
Machover ve Aile Çiz testleri anlamlı resim çizebilecek olan her yaştaki çocuğa uygulanabilen projektif testlerdir. Çocuklar kendilerini çoğu zaman resimler ile sözel ifadeye göre daha rahat anlatabilmektedir. Çocukların gözlemlenen tutum ve davranışları ile ailelerinden alınan ön bilgiler göz önünde bulundurularak incelendiğinde çocuk resimleri oldukça anlamlı bilgiler ortaya koymaktadır.
Beier Cümle Tamamlama Testi
8-16 yaş arası çocuk ve ergenlere uygulanan projektif bir testtir. Bu yaş grubu için testin 56 maddeden oluşan A formu kullanılmaktadır, ayrıca yetişkinler için kullanılan B formu da bulunmaktadır. Testin yönergesi, eksik bırakılmış cümlelerin akla ilk gelen yanıtlarla tamamlanmasıdır. Çocuk ve ergenlerin verdikleri yanıtlar; geçmiş yaşantılarına, geleceğe ve amaçlarına, kendine ve yeteneklerine, annelerine ve babalarına, aile yaşantılarına, arkadaşlarına, otorite figürlerine ve okula ilişkin duygu, düşünce, tavır ve tutumlarını yansıtmaktadır. Bunların yanı sıra korkularını, kaygılarını, suçluluk duygularını, isteklerini ve ilgi alanlarını; kısaca iç dünyasını ortaya koymaktadır.
Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE)
0-6 yaş arasındaki bebek ve çocukların gelişimsel durumlarını ve yaş düzeylerine göre sahip olmaları beklenen becerileri annelerinden alınan bilgilere göre değerlendirmektedir. 4 alt test ve 154 maddeden oluşmaktadır. Her anne bu maddeler arasından yalnızca çocuğunun yaş dilimine ait soruları yanıtlandırmaktadır. Toplam puan genel gelişimi, alt testler ise ayrı ayrı 4 gelişim alanını ölçmektedir:
- Dil ve Bilişsel Gelişimi
- İnce Motor Becerilerinin Gelişimi
- Kaba Motor Becerilerinin Gelişimi
- Sosyal ve Öz bakım Becerilerinin Gelişimi
Gesell Gelişim Figürleri Testi
3-7 yaş arası çocuklarda görsel algı, görsel bellek, el-göz koordinasyonu ve ince motor becerilerini ölçmek amacıyla kullanılmaktadır. Genellikle ilkokul öncesi dönemde çeşitli testlerle birlikte ek test olarak uygulanmaktadır. Okul olgunluğu testlerine ek olarak kullanıldığında çocukların ilkokula ve okuma-yazma öğrenmeye hazır olup olmadığına dair anlamlı bilgiler vermektedir. Testte çocuklardan kısa bir süreyle gösterilen şekilleri akıllarında tutarak aynılarını çizmeleri istenmektedir. Yaş düzeylerine göre çocukların çizebilmeleri beklenen şekiller farklıdır.
Benton Görsel Bellek Testi
8 yaş ve üstü çocuklara, ergenlere ve yetişkinlere uygulanmaktadır. Görsel hafızayı değerlendirmek ve algı, dikkat ve tespit ile ilgili bilişsel işlevlerin düzeyini saptamak amacıyla kullanılmaktadır. Görsel belleğin, görsel algı ve motor becerilerinden ayırt edilmesini sağlamaktadır. Test, verilen şekillere bakarak veya akılda tutarak aynısını çizme ve verilen şekli başka şekiller arasında tanıma görevlerini içermektedir. Okuma bozukluğu, öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, travmatik beyin hasarı, Alzheimer ve diğer demans türlerinin tanılanmasında faydalanılan araçlardan biridir.